Hayoti
Shoir haqida
Muhammad Aminxo’ja Mirzaxo’ja o‘g’li Muqimiy 1850-yilda Qo'qon shahrida Bekvachcha mahallasida, novvoy oilasida tug’ilgan. Otasi Mirzaxo'ja Mirfozil o‘g’li novvoylik kasbi bilan shug‘ullangan.
Onasi Oyshabibi Sayidolim Nodirshayx qizidir. Mirzaxo’ja bilan Bibioysha oilasida beshta farzand bo‘lib, Muhammad Aminxo’ja to’rtinchi farzand hamda yolg'iz o‘g‘il edi. Muqimiyning onasi Oyshabibi ajoyib ta’limga ega, og’zaki ijodni juda yaxshi bilgan iqtidorli shoira bo‘lgan.
Aynan shu ayol tufayli Muqimiyda shoirona iqtidor rivojlanadi va onasi o‘glini Alisher Navoiy, Hofiz Jomiy kabi ijodkorlar qiyofasida sharq mumtoz adabiyoti bilan tanishtiradi va umrining oxiriga qadar ularga bo’lgan muhabbati saqlanib qoladi. Muqimiy o‘zining birinchi she’rini o‘n yoshida yozadi.
Muhammad Aminxo’ja “Muqimiy” taxallusi ostida 15 yoshidan boshlab ijod qilishni boshlaydi. 1865-yilda Muqimiyga ma’nan va ruhan madad berib turgan onasi vafot etadi, natijada Muqimiyning she’rlarida erta hayotdan ko’z yumgan onasiga nisbatan motam soyasi seziladi.
Muqimiy dastlabki ta’limini o’z mahallasida joylashgan mulla Abduxalil maktabida oladi.
Keyinchalik Qo’qondagi “Hokim oyim” madrasasida hamda 1872-1873-yillarda Buxoroga borib “Mehtar ambar” madrasasida o’qishini davom ettiradi. 1876-yilda shoir o’qishini tugatib Qo’qonga qaytib keladi va yer qurilishi mahkamasida mirzalik qiladi. Shu davrlar oralig’ida Muqimiy uylanadi va afsuski o’sha davrdagi yo’qchilik va kambag‘allik tufayli oilasi buziladi.
Muqimiy moliyaviy jihatdan boy bo’lmagan bo’lsada, ma’naviy jihatdan juda kuchli shaxs sifatida tanilgan.
Muqimiy butun hayotini mutolaa va ijod qilishga bag‘ishlaydi. Muqimiy o‘zining asarlaridagi lirikasi va davrning hukmron boshqaruvchilarini va ularning olib borayotgan siyosatlarini kuchli tanqid ostiga olib bir qancha hajviy asarlar, yumorlari bilan jamiyat qalbiga kirib boradi va shuhrat qozonadi.
Muqimiydan bizgacha juda ko‘plab asarlari yetib kelmagan bo‘lsada, yetib kelganlarining orasida ham taqsinga sazovorlari bir talaygina. Misol qilib aytadigan bo’lsak, Muqimiy qalamiga mansub eng mashhur asarlardan biri hisoblanmish “Sayohatnoma”, iqtisodiyotga bevosita bog’liq bo’lgan “Tanobchilar” hajviyasi, shu jumladan “Loy”, “Burun”, “Ko’saman”, “Bezgak” va “Otim” yumoristik she’rlari shoir ijodining abadiyatini saqlab turuvchi asarlardir.
Bu ko’proq uning hajviy yo’nalishda qilgan ijod na’munalarida ko’proq uchraydi. Muqimiy umri davomida 30 ga yaqin hajviy yo’nalishda asarlar yaratgan. Shular jumlasidan, “Tanobchilar”, “Saylov”, “Devonamen”, “Ko’samen”, “Loy”, “Shikoyati bezgak”, “Ta’rifi pech” hajviy asarlari yaqqol misol bo’la oladi.
Adibning eng mashhur satiralaridan biri bu “Tanobchilar” hajviy asari hisoblanadi. Shoir 1876-yil Buxoroda madrasani tugatib Qo’qonga qaytib kelganidan keyin yer qurilishi mahkamasida mirza lavozimida ishlab yurib, amaldorlarning xalqqa qilayotgan nohaqliklariga befarq qarab tura olmasdan ushbu hajviy asarini yozadi.
Asarda kambag'al chorakor dehqon mehnatidan o'z manfaatlari uchun foydalangan, ularni aldab katta zarar yetkazgan Sulton Ali va Hakimjon kabi hiylakor mahalliy amaldorlar qiyofasi shoir tomonidan o‘tkir misralarda fosh etiladi.